Dünya’nın Tek Uydusu Varken Jüpiter’in Neden 92 Uydusu Var?

Dünyamızın yalnızca bir ayı vardır, ancak düzinelerce uydu Güneş sistemimizdeki en büyük gezegen olan Jüpiter’in etrafında döner. Jüpiter ekibinin yeni üyeleri hala keşfediliyor. Aralık 2022’de bir gökbilimci ekibi, daha önce bildirilmemiş 12 yörünge uydusu gördükleri bilgisini yayınladı. Bu, Jüpiter’in etrafındaki uyduların sayısını 92’ye getiriyor ve Jüpiter’i yörüngedeki uyduların sayısı açısından listenin başına koyuyor. Sayı 20 Ocak 2023’te resmiyet kazandı ve Şubat 2023’te yayınlandı.

1610’da büyük astronom Galileo Galilei, Jüpiter’in yörüngesinde dönen dört gök cismi fark etti. Io, Europa, Ganymede ve Callisto adlı uydular, Jüpiter’in en büyük ve ilk keşfedilen uydularıdır. Yıldızları gözlemleme ilerledikçe, bu dörtlünün etrafında çok daha fazla uydu olduğu fark edildi. Bulunan son uydular, büyük dörtlü gibi yaklaşık 17 gün değil, bir veya iki yıllık yörüngelere sahiptir.

Satürn’ün 82 uyduyla geçici olarak en çok uyduya sahip gezegen olduğu 2019 dönemi dışında, Jüpiter uydu sayısında her zaman başı çekti. Satürn’ün şu anki uydu sayısı 83. Uranüs’ün 27, Neptün’ün 14 uydusu var. Komşumuz Mars’ın ise Deimos ve Phobos adında 2 uydusu var. Tek uydulu Dünya’ya üzülecekseniz, Merkür ve Venüs’ün uyduları olmadığını bilmenizi isteriz.

Diğer gezegenlerde birkaç tane varken Jüpiter’in düzinelerce uydusunun olmasının bir nedeni var: Yerçekimi.

Gökbilimciler güneş sistemimizdeki gezegenleri ikiye ayırırlar. Merkür, Venüs, Dünya ve Mars ‘karasal’ ve ‘iç’ gezegenler olarak anılırken, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün ‘gaz devi’ ve ‘dış’ gezegenler olarak anılır.

Bu kümelerin ortasındaki boyut farkı oldukça değerlidir; Uranüs en küçük dış gezegen olmasına rağmen, iç gezegenlerin en büyüğü olan Dünya’dan 15 kat daha büyüktür. Ancak diğer gezegenlerin hiçbiri kütle olarak Jüpiter ile rekabet edemez. Jüpiter’in devasa kütlesine eşit olmak için Dünya’nın 300’den fazla kopyasına ihtiyacımız olacak.

Isaac Newton’un gözlemlediği gibi, bir nesnenin kütlesi ile yerçekimi alanının gücü arasında pozitif bir ilişki vardır. Ağır gaz devleri kütlesi, daha fazla uydu çekmelerini sağlar.

Ancak Jüpiter gibi gezegenlerin bu kadar çok uydusunun olmasının tek nedeni bu değil. Güneş sistemimizin gaz devleri Güneş’ten çok uzakta. Buna rağmen, bazı yıldızların “sıcak Jüpiterler” adı verilen Jüpiter benzeri devasa gezegenleri vardır. Aslında bunlar yıldızlarına yakın yörüngede dönen gaz devleridir.

Fransız astronom Fathi Namouni’nin 2010 tarihli bir makalesi, sıcak Jüpiterlerin varsa bile çok az uydusuna sahip olduğunu savunuyor. Bu gezegenlerin Güneş Sistemi’nin dış kesimlerinden geldikleri ve gerçek bir içe doğru göç halinde oldukları düşünülüyor. Yol boyunca uyduların oraya buraya fırlatıldığını söylemek yanlış olmaz. Gaz devleri büyük olabilir, ancak yıldızlar çok daha büyüktür, dolayısıyla çok daha güçlü çekim alanlarına sahiptirler. Bu nedenle, sıcak Jüpiter yıldızına yaklaşırken, yıldız sonunda uydularını çalacaktır.

Mesafe, bu yeteneğin dengelenmesinde büyük rol oynar. Güneşten ne kadar uzaklaşırsanız üzerinizdeki çekim kuvveti o kadar azalır. Bu nedenle, Namouni doğruyu söylüyorsa, gerçek Jüpiter’in 92 uydusu vardır.